<p><em>Czerpaki zgrzebłowate do zbierania jagód / Comb-shaped scoopers for berries-collecting</em> (mapa 309, karta CLXV)<br /><br /><span>[na podstawie badań PAE z lat 1964-1968 i innych źródeł]</span></p>
kultura materialna ; zbieractwo ; narzędzia ; czerpak zgrzebłowaty ; nazwy gwarowe
<p>mapa ukazuje czerpaki zgrzebłowate do zbierania jagód; zawarto na niej następujące informacje: <strong>A. Czerpaki zgrzebłowate otwarte</strong> występowały w czasie badań PAE, stanowiły a) stary składnik kulturowy, b) rozpowszechniły się po II wojnie światowej,<br />- <span style="text-decoration:underline;">zbite z kilku części</span>, o ściankach półokrągłych, 1 – bez uchwytu, 2 – z uchwytem z tyłu,<br />- <span style="text-decoration:underline;">o ściankach czworokątnych</span>, 3 – bez uchwytu, 4 – z uchwytem z tyłu, 5 – z uchwytem z wierzchu,<br />- <span style="text-decoration:underline;">dłubane z jednego kawałka drewna (relikty)</span> o ściankach półokrągłych lub czworokątnych, 6 – z uchwytem z tyłu. <strong>B. Czerpaki zgrzebłowate zamknięte</strong> <span style="text-decoration:underline;">zbite z kilku części</span>, występowały w czasie badań PAE, a) stanowiły stary składnik kulturowy, b) rozpowszechniły się po II wojnie światowej,<br />- <span style="text-decoration:underline;">o ściankach półokrągłych</span>, 7 – bez uchwytu,<br />- <span style="text-decoration:underline;">o ściankach czworokątnych</span>, 8 – bez uchwytu, 9 – z uchwytem z tyłu, 10 – z uchwytem z wierzchu, 11 – brak danych typologicznych występujących czerpaków. <strong>C. Przybliżone obszary i granice występowania nazw.</strong> 12 – „maszynka”, „masinka”, 13 – „zbierak”, „zbieraczek”, „zbieraczka”, 14 – „rafac”, „rafka”, 15 – „grzebień”, 16 – „grabki”, 17 – „dziergiec”, „dzierglec”, „dziegniec” i podobne, 18 – różne, rzadko występujące nazwy lokalne. 1. „drapaczka”, 2. „szarpańć”, 3. „szczotka”, 4. „harfa”, 5. „widełki”, 6. „drabinki”, 7. „szufelka”, 8. „jagodnik”. <strong>D. Inne oznaczenia</strong>. 19 – nie stwierdzono występowania zjawiska, 20 – nie uwzględniono stanu sprzed II wojny światowej, 21 – znak górny niepełny oznacza, że zjawisko występuje we wsi obocznie, 22 – znak dolny niepełny oznacza, że zjawisko pojawiło się po II wojnie światowej, jako rezultat przesiedleń </p>
Jankowska, Barbara
<span>Polski atlas etnograficzny. T. VI. Red. Józef Gajek. Warszawa 1981, syg. <PAE/AE/7> , <A.35/6></span>
Instytut Historii Kultury Materialnej PAN
1981
Gajek, Józef. Kier. nauk.
umowa z twórcą (umowa licencyjna)
Polski Atlas Etnograficzny ; Polish Ethnographic Atlas
image/jpeg
pol
mapa ; atlas
syg. <PAE_MO_0326_01>
ogólnopolski
<p><em>Zbieranie borówek bagiennych (<em>Vaccinium uliginosum L</em>.) / Gathering of bog bilberry</em> (<em>Vaccinium uliginosum L</em>.) (mapa 310, karta CLXVI)<br /><br /><span>[na podstawie badań PAE z lat 1964-1968 i innych źródeł]</span></p>
kultura materialna ; zbieractwo ; techniki ; zbieranie ; rośliny ; jagody ; borówki bagienne ; nazwy gwarowe
<p>mapa ukazuje zbieranie borówek bagiennych; zawarto na niej następujące informacje: <strong>A. Zbieranie i spożywanie borówek bagiennych</strong> (<em>Vaccinium uliginosum</em>). 1 – zbierają na równi z czarnymi jagodami (<em>Vaccinium myrtillis</em>) i spożywają bez ograniczeń – nie uważa się ich za trujące, 2 – zbierają wraz z czarnymi jagodami, a niekiedy, zwłaszcza gdy jest ich dużo, zbierają je osobno, ale spożywają w ograniczonej ilości, gdyż przypisuje się im właściwości oszałamiające, wywołujące torsje, a nawet zatrucia, 3 – używają jagód lub wyciśniętego z nich soku do wyrobu wina lub nalewek spirytusowych, ze względu na wymienione właściwości, 4 – spożywają je surowe, suszone, w postaci herbaty, soku, wina, nalewki spirytusowej, jako lek – przeciwko bólowi brzucha, żołądka, przy biegunce, czerwonce albo też przy przeziębieniach, bólu gardła, kaszlu i katarze, w chorobach pęcherza i przy astmie, a nawet reumatyzmie, osłabieniu. <strong>B. Borówek bagiennych nie zbiera się i nie spożywa</strong>. 5 – nie rośnie, bądź nie jest znana ani jagoda, ani jej nazwa, 6 – uważa się ją za trującą, 7 – uważa się ją za niedobrą, niesmaczną, ale nie za trującą. <strong>C. Inne oznaczenia.</strong> 8 – jagoda i jej nazwa znane, brak informacji o jej spożywaniu, 9 – nie uwzględniono stanu sprzed II wojny światowej. <strong>D. Niektóre nazwy borówki bagiennej podkreślające jej oszałamiające właściwości</strong>. 10 – „szalonki”, „szalenki”, „szalunki”, „szejlunki”, „szejluny”, „szeleje”, „szolenki”, „salonki”, „solonki”, „salongi” oraz „bujaki” (1 raz), 11 – „pijaki”, „pijanice”</p>
Gajek, Józef
<span>Polski atlas etnograficzny. T. VI. Red. Józef Gajek. Warszawa 1981, syg. <PAE/AE/7> , <A.35/6></span>
Instytut Historii Kultury Materialnej PAN
1981
umowa z twórcą (umowa licencyjna)
Polski Atlas Etnograficzny ; Polish Ethnographic Atlas
image/jpeg
pol
mapa ; atlas
syg. <PAE_MO_0327_01>
ogólnopolski
<p><em>Ściąganie na wiosnę pitnych soków z drzew / Tree-sapping in spring</em> (mapa 311, karta CLXVII)<br /><br />[na podstawie badań PAE z lat 1964-1968 i innych źródeł]</p>
kultura materialna ; zbieractwo ; techniki ; nacinanie drzew ; rośliny ; drzewa ; sok ; nazwy gwarowe
<p>mapa ukazuje ściąganie na wiosnę pitnych soków z drzew; zawarto na niej następujące informacje: <strong>A. Ściąganie soków<br /></strong>- <span style="text-decoration:underline;">z brzozy</span> (<em>Betula L.),</em> jako napój, a) istniało jeszcze w czasie badań, b) zanikło po II wojnie światowej, 1 – piją sok w stanie świeżym, 2 – piją sok poddany fermentacji, <span style="text-decoration:underline;">jako lekarstwo lub środek kosmetyczny</span>, 3 – do mycia włosów (przeciwko wypadaniu włosów), 4 – zażywany wewnętrznie przeciwko różnym chorobom, <span style="text-decoration:underline;">z drzew klonowych</span> (<em>Aceraceae</em>), (<em>Acer platanoides L.)</em> (<em>Acer campestre L.),</em> 5 – piją sok z klonu w stanie świeżym, 6 – piją sok z klonu poddany fermentacji, z jaworu (<em>Acer pseudoplatanus L.</em>), 7 - piją sok z jaworu w stanie świeżym, z wiśni (<em>Prunus cerasus L.</em>), 8 – piją sok z wiśni w stanie świeżym. <strong>B. Przybliżone obszary występowania nazw soków ściąganych z drzew</strong>. 9 – „oskoła”, „oskolnica”, „oszkolnica”, „aszkoła”, „jaskoła”, „iskoła”, „ieskoła”, „maskoła”, 10 – „miazga”, „mozga”, „mnozga”, 11 – „sok brzozowy”, „sok”. <strong>C. Przybliżone zasięgi geobotaniczne. </strong>12 – północny i wschodni zasięg jaworu (<em>Acer pseudoplatanus</em>) (wg W. Szafer, <em>Atlas Polski</em>, z. II, <em>Krainy geobotaniczne i zasięgi drzew leśnych,</em> 1950. <strong>D. Inne oznaczenia</strong>. 13 – nie stwierdzono ściągania soków z drzew, 14 – nie uwzględniono stanu sprzed II wojny światowej, 15 – znak górny niepełny oznacza, że zjawisko występuje we wsi obocznie, 16 – znak dolny oznacza, że zjawisko pojawiło się po II wojnie światowej jako rezultat przesiedleń </p>
Jankowska, Barbara
Polski atlas etnograficzny. T. VI. Red. Józef Gajek. Warszawa 1981, syg. <PAE/AE/7> , <A.35/6>
Instytut Historii Kultury Materialnej PAN
1981
Gajek, Józef. Kier. nauk.
umowa z twórcą (umowa licencyjna)
Polski Atlas Etnograficzny ; Polish Ethnographic Atlas
image/jpeg
pol
mapa ; atlas
<span>syg. <PAE_MO_0328_01></span>
ogólnopolski
<p><em>Zbieranie i spożywanie grzyba gołąbek cukrówka <span>(</span><em>Russula Alutacea</em><span>) </span>/ Gathering and consumption of fungi: sweet russula</em> (<em>Russula Alutacea</em>) (mapa 312, karta CLXVIII)<br /><br /><span>[na podstawie badań PAE z lat 1964-1968 i innych źródeł]</span></p>
kultura materialna ; zbieractwo ; techniki ; zbieranie ; rośliny ; grzyby ; gołąbek cukrówka ; nazwy gwarowe
<p>mapa ukazuje zbieranie i spożywanie grzyba gołąbek cukrówka; zawarto na niej następujące informacje: <strong>A. Zebrane grzyby spożywają</strong>. 1 – gotowane jako zupy lub duszone, 2 – smażone na tłuszczu (potrawa nowsza, występuje sporadycznie), 3 – pieczone na blasze (na „blacie”), 4 – konserwowane przez zasolenie lub marynowanie, 5 – konserwowanie przez suszenie. <strong>B. Zgeneralizowane zasięgi nazw gwarowych gołąbka cukrowego.</strong> 6 – „gołąbek”, „gołąbek cukrowy”, „gołąbek sosnowy”, „hołubinka” (na zachodzie rezultat przeniesień po II wojnie światowej), 7 – „czerwonka” i podobne, 8 – „surojadka”, „surowiatka”, „surojeżka”, „seroiszka” i pokrewne, 9 – bedłka. <strong>C. Inne sporadycznie występujące nazwy</strong>: <span style="text-decoration:underline;">od koloru kapelusza</span> (por. pkt 5, 6 i 10), 10 – a „gniadula”, b „mięsówka”, c „gniewus”, d „siwka”, „siwulka”, <span style="text-decoration:underline;">od smaku</span>, e „cukrówka”, f „miodówka”, „gorzkówka”, <span style="text-decoration:underline;">jakoby z powodu wydzielania się mleczka</span>, 12 – g „krowa”, „krówka”, o<span style="text-decoration:underline;">d miejsca, w którym rośnie</span>, 13 – „smrekówka” (por. pkt 6 gołąbek sosnowy), <span style="text-decoration:underline;">inne</span>, 14 – „kwoka”<br /><strong><br />Inne określenia:</strong> <br />1. nie stwierdzono zbierania takich grzybów,<br />2. grzyb i nazwa znana, ale obecnie nie zbierają, dawniej tak,<br />3. nie uwzględniono stanu sprzed II wojny światowej,<br />4. znak górny niepełny oznacza, że zjawisko występuje we wsi obocznie,<br />5. znak dolny niepełny oznacza, że zjawisko pojawiło się po II wojnie światowej</p>
Pawłowska, Jadwiga
Polski atlas etnograficzny. T. VI. Red. Józef Gajek. Warszawa 1981, syg. <PAE/AE/7> , <A.35/6>
Instytut Historii Kultury Materialnej PAN
1981
Gajek, Józef. Kier. nauk.
umowa z twórcą (umowa licencyjna)
Polski Atlas Etnograficzny ; Polish Ethnographic Atlas
image/jpeg
pol
mapa ; atlas
syg. <PAE_MO_0329_01>
ogólnopolski
<p><em>Zbieranie i spożywanie grzyba gołąbek zielony (<em>Russula Virescens</em>) / Gathering and consumption of fungi: Greenlich Russula</em> (<em>Russula Virescens</em>) (mapa 313, karta CLXVIII)<br /><br /><span>[na podstawie badań PAE z lat 1964-1968 i innych źródeł]</span></p>
kultura materialna ; zbieractwo ; techniki ; zbieranie ; rośliny ; grzyby ; gołąbek zielony ; nazwy gwarowe
<p>mapa ukazuje zbieranie i spożywanie grzyba gołąbek zielony; zawarto na niej następujące informacje: <strong>A. Zebrane grzyby spożywają</strong>. 1 – gotowane jako zupa, duszone, 2 – smażone na tłuszczu (potrawa nowsza, występuje sporadycznie), 3 – pieczone na blasze (na „blacie”), 4 – konserwowane przez zasolenie lub marynowanie, 5 – suszone. <strong>B. Zgeneralizowane zasięgi nazw gwarowych gołąbka zielonego </strong>(<em>Russula virescens</em>*). 6 – „zielonka”, 7 – „gołąbek”, „gołąbek zielony”, „gołuś zielony”, „gołąbek siwy”, „hołubinka” oraz określenia z przymiotnikiem. <strong>C. Inne nazwy gołąbka zielonego występujące sporadycznie w rozproszeniu</strong> <span style="text-decoration:underline;">od koloru kapeluszy (z</span><span style="text-decoration:underline;"> uwzględnieniem przymiotnika przy określeniu podstawowym)</span>, 9 – „gołąbek zielony”, „gołuś zielony”, „surowiatka zielona”, 10 – „modrak”, 11 – „siwka”, o<span style="text-decoration:underline;">d miejsca, w którym rośnie</span>, 12 – „bukówka”, 13 – „brzozak”, „brzozówka”, „hubka brzozowa”, 14 – poddębówka”, 15 – „tuzia” (?) od „tuzi”, „tuzia trawka” (por. J. Karłowicz, <em>Słownik Gwar Polskich</em>, t. V), <span style="text-decoration:underline;">nazwy przeniesione z grzybów rodziny <em>Agaricaceae</em></span>, 16 - „prośnianka” – przeniesienie nazwy z betka świniarka – <em>Agaricus trivialis</em> na gołąbka zielonego (por. Pleszczyński, <em>Bojarzy Międzyrzeccy</em>), 17 – „betka” – przeniesienie nazwy z rodziny <em>Agricaceae</em> na gołąbek zielony wskutek braku rozeznania<br /><br /><strong>Inne określenia:</strong> <br />1. nie stwierdzono zbierania takich grzybów,<br />2. grzyb i nazwa znana, ale obecnie nie zbierają, dawniej tak,<br />3. nie uwzględniono stanu sprzed II wojny światowej,<br />4. znak górny niepełny oznacza, że zjawisko występuje we wsi obocznie,<br />5. znak dolny niepełny oznacza, że zjawisko pojawiło się po II wojnie światowej</p>
<p><strong>*Uwaga:<br /></strong>Na mapie w punkcie <strong>B</strong> błędnie wydrukowano nazwę <em>Russula alutacea (gołąbek cukrówka)</em>, zamiast<em> Russula virescens</em> – gołąbek zielony</p>
Pawłowska, Jadwiga
Polski atlas etnograficzny. T. VI. Red. Józef Gajek. Warszawa 1981, syg. <PAE/AE/7> , <A.35/6>
Instytut Historii Kultury Materialnej PAN
1981
Gajek, Józef. Kier. nauk.
umowa z twórcą (umowa licencyjna)
Polski Atlas Etnograficzny ; Polish Ethnographic Atlas
image/jpeg
pol
mapa ; atlas
syg. <PAE_MO_0330_01>
ogólnopolski
<p><em>Zbieranie i spożywanie grzyba mleczaj chrząstka (Lactarius Vellereus) / Gathering and consumption of fungi: „gristler” agaric</em> (<em>Lactarius <em>Vellereus</em></em>) (mapa 314, karta CLXVIII)<br /><br /><span>[na podstawie badań PAE z lat 1964-1968 i innych źródeł]</span></p>
kultura materialna ; zbieractwo ; techniki ; zbieranie ; rośliny ; grzyby ; mleczaj chrząstka ; nazwy gwarowe
<p>mapa ukazuje zbieranie i spożywanie grzyba mleczaj chrząstka; zawarto na niej następujące informacje: <strong>A. Zebrane grzyby spożywają</strong>. 1 – gotowane (zupa grzybowa), duszone, 2 – smażone na tłuszczu, sposób nowszy występujący sporadycznie, 3 – pieką z solą na blasze (na „blacie”), 4 – konserwowane – marynowane, zasolone, 5 – suszą na zimę. <strong>B. Zgeneralizowane zasięgi ważniejszych nazw mleczaja chrząstki. </strong>6 –„chrząszcz”,„chrząszcz pieprzny”,„chraszczówka”, „chraszcz”, „chruściel”, „krząszcz”, 7 – „biel”, „bielak”, „bili” (nazwą tą obejmują głównie „mleczaj biel” <em>Lactarius piperatus</em>, również z piekącym mleczkiem), 8 – „mleczaj”, „mleczarz”, „mleczarka”, „mleczak”, „mleczarz”, „mleczaj chrząstka”. <strong>C. Inne nazwy występujące w rozproszeniu,</strong> <span style="text-decoration:underline;">od smaku</span>, 9 – „gorzkówka” (por. ros. „gorkuszka” na „mleczaj rudy” – <em>Lactarius rufus</em>), 10 – „pieprznik” (por. „chrząszcz pieprzny”), 11 – „skrzyp” (por. ros. „skripica” na określenie grzyba), 12 – „mleczaj biel” – (na określenie <em>Lactarius piperatus</em>), <span style="text-decoration:underline;">od koloru i tłustości w dotyku</span>, 13 – „tłustoch”, 14 – „świnka”, „świniara”, „świniarka”, <span style="text-decoration:underline;">od wydzielania mleczka</span>, 15 – „krowa”, „krówka” (por. „mleczaj”, ale nazwą tą częściej określa się „mleczaj smaczny” – mapa 315), <span style="text-decoration:underline;">inne</span>, 16 – „góral”, 17 – „hyrkynca”</p>
<p><strong>Inne określenia:</strong> <br />1. nie stwierdzono zbierania takich grzybów,<br />2. grzyb i nazwa znana, ale obecnie nie zbierają, dawniej tak,<br />3. nie uwzględniono stanu sprzed II wojny światowej,<br />4. znak górny niepełny oznacza, że zjawisko występuje we wsi obocznie,<br />5. znak dolny niepełny oznacza, że zjawisko pojawiło się po II wojnie światowej</p>
Pawłowska, Jadwiga
<span>Polski atlas etnograficzny. T. VI. Red. Józef Gajek. Warszawa 1981, syg. <PAE/AE/7> , <A.35/6></span>
Instytut Historii Kultury Materialnej PAN
1981
Gajek, Józef. Kier. nauk.
umowa z twórcą (umowa licencyjna)
Polski Atlas Etnograficzny ; Polish Ethnographic Atlas
image/jpeg
pol
mapa ; atlas
syg. <PAE_MO_0331_01>
ogólnopolski
<p><em>Zbieranie i spożywanie grzyba mleczaj smaczny / Gathering and consumption of fungi: „Orange-brown Lactarius”</em> (<em>Lactarius Volemus</em>) (mapa 315, karta CLXVIII)<br /><br /><span>[na podstawie badań PAE z lat 1964-1968 i innych źródeł]</span></p>
kultura materialna ; zbieractwo ; techniki ; zbieranie ; rośliny ; grzyby ; mleczaj smaczny ; nazwy gwarowe
<p>mapa ukazuje zbieranie i spożywanie grzyba mleczaj smaczny; zawarto na niej następujące informacje: <strong>A. Zebrane grzyby spożywają</strong>. 1 – gotowane (zupa grzybowa), duszone, 2 – smażone na tłuszczu i tylko smażone są smaczne, 3 – pieczone z solą na blasze („blacie”), 4 – konserwowane – marynowane, zasalone, 5 – suszą na zimę, 6 – jedzą na surowo. <strong>B. Zgeneralizowane zasięgi nazw „mleczaja smacznego” </strong>(<em>Lactarius volemus</em>). 7 – „krowa”, „krówka”, 8 – „mleczaj”, „mlecznik”, „mleczaj krowi”, „mołoczaj”<br /><br /><strong>Inne określenia:</strong> <br />1. nie stwierdzono zbierania takich grzybów,<br />2. grzyb i nazwa znana, ale obecnie nie zbierają, dawniej tak,<br />3. nie uwzględniono stanu sprzed II wojny światowej,<br />4. znak górny niepełny oznacza, że zjawisko występuje we wsi obocznie,<br />5. znak dolny niepełny oznacza, że zjawisko pojawiło się po II wojnie światowej</p>
Pawłowska, Jadwiga
<span>Polski atlas etnograficzny. T. VI. Red. Józef Gajek. Warszawa 1981, syg. <PAE/AE/7> , <A.35/6></span>
Instytut Historii Kultury Materialnej PAN
1981
Gajek, Józef. Kier. nauk.
umowa z twórcą (umowa licencyjna)
Polski Atlas Etnograficzny ; Polish Ethnographic Atlas
image/jpeg
pol
mapa ; atlas
syg. <PAE_MO_0332_01>
ogólnopolski
Ankieta PAE/A1/6.17.XV/04 - Godków (ok. Chojny)
kultura materialna ; zbieractwo ; techniki ; zbieranie ; obiekty ; rośliny ; drzewa ; zioła ; główki kwiatowe ; liście ; łodygi ; korzenie ; nazwy gwarowe ; [ca 1948] ; Godków (ok. Chojny)
ankieta PAE nr 4 dotyczy zbieractwa roślin dziko rosnących wykorzystywanych w lecznictwie, zawarto w niej dane o następujących roślinach: rumianek, pokrzywa, dziurawiec, kocanka, bez czarny, krwawnik, skrzyp, kobylak, lipa, babka
Czechowicz, Andrzej
Archiwum Polskiego Atlasu Etnograficznego w Cieszynie (depozyt Instytutu Archeologii i Etnologii PAN)
Polskie Towarzystwo Ludoznawcze
[ca 1948]
Polskie Towarzystwo Ludoznawcze
kolekcja ankiet Polskiego Atlasu Etnograficznego o zbieractwie ludowym z lat 1947-1953, syg. A1 (Archiwum PAE w Cieszynie)
application/pdf
pol
fotografia
syg. <PAE_A1_6.17.XV_04>
Godków (ok. Chojny) (sygnatura PAE: 6.17.XV)