[na podstawie badań PAE z lat 1970-1982 oraz 2003 r. i innych źródeł]
Uwaga:
- mapę opracowano na podstawie mapy ADV NF Brauchtum bei der Heirat. Name des Werberlohnes, sporządzonej w 1955/56 przez Luthara Martina (badania nad tym tematem prowadzono w 1932 roku),
- mapę opracowano też na podstawie badań terenowych przeprowadzonych m.in. w latach 70. XX wieku przez Pracownię Polskiego Atlasu Etnograficznego.
- niektóre dane zostały zaczerpnięte z mapy wykonanej przez B. Czuchnowską i A. Mączyńską – mapa 538 pt. Osoby zajmujące się kojarzeniem małżeństw (od połowy XIX wieku do poł. XX wieku), zdeponowanej w archiwum PAE,
- mapa dotyczy stanu zjawiska od lat 30. XX wieku do lat 70. XX wieku,
- na mapie zaznaczono jedynie informacje pozytywne. Uwzględnienie wszystkich punktów badawczych PAE, w których stwierdzono brak tradycji czy brak odpowiedzi na zadane pytania spowodowałoby, że mapa byłaby znacznie mniej czytelna (z racji dużej ilości danych występujących na ziemiach zachodnich i północnych).
Formy wynagrodzeń dla swata / Forms of matchmaker's wages (according to ADV and PEA) (mapa 6)
[na podstawie badań PAE z lat 1970-1982 oraz 2003 r. i innych źródeł]
mapa ukazuje formy wynagrodzeń dla swata ; zawarto na niej następujące informacje: 15. Czy współcześnie zdarza się, że za zgodą rodziców kawalera osoba trzecia ,,idzie w swaty"? celem przedwstępnego omówienia sprawy zawarcia małżeństwa /.../ Kiedy we wsi ten zwyczaj zaniki? Jak było dawniej? Jak nazywają ten zwyczaj i tę czynność? 16. Zbadać czy we wsi żyją jeszcze osoby (mężczyzna?, kobieta?-wiek? zajmujące się swataniem?Jak ich nazywają? [...] 234. Które z wymienionych postaci występują w badanej wsi: a) „swat",„swacha",„raj", „rajek", „poseł", „marszałek", inne? b) czy są to różne nazwy tej samej postaci biorącej udział w „oględach"? „swatach"? „zmówinach"? 238. Opisać funkcje starosty: a) w swatach, zmówinach, oględach [...] Swat trudnił się swataniem zawodowo, za co otrzymywał, lub mawiano, że otrzymuje, wynagrodzenie w formie: 1 – futra, 2 – butów, z reguły długich, 3 – czerwonych pończoch, 4 – koszuli, 5 – chusteczki, 6 – kapelusza, 7 – pieniędzy, 8 – pieniędzy lub naturaliów (wg PAE), 9 – można jedynie przypuszczać, iż mężczyzna zajmujący się swataniem zawodowo otrzymywał za swe usługi wynagrodzenie (wg PAE), 10 – inne odpowiedzi (zob. komentarz ADV, 1959: 139-140).
Uwaga:
- mapę opracowano na podstawie mapy ADV NF Brauchtum bei der Heirat. Name des Werberlohnes, sporządzonej w 1955/56 przez Luthara Martina (badania nad tym tematem prowadzono w 1932 roku),
- mapę opracowano też na podstawie badań terenowych przeprowadzonych m.in. w latach 70. XX wieku przez Pracownię Polskiego Atlasu Etnograficznego.
- niektóre dane zostały zaczerpnięte z mapy wykonanej przez B. Czuchnowską i A. Mączyńską – mapa 538 pt. Osoby zajmujące się kojarzeniem małżeństw (od połowy XIX wieku do poł. XX wieku), zdeponowanej w archiwum PAE,
- mapa dotyczy stanu zjawiska od lat 30. XX wieku do lat 70. XX wieku,
- na mapie zaznaczono jedynie informacje pozytywne. Uwzględnienie wszystkich punktów badawczych PAE, w których stwierdzono brak tradycji czy brak odpowiedzi na zadane pytania spowodowałoby, że mapa byłaby znacznie mniej czytelna (z racji dużej ilości danych występujących na ziemiach zachodnich i północnych).
Uwaga:
- mapa dotyczy stanu zjawiska od połowy XIX wieku do lat 70. XX wieku,
- przy wyznaczaniu zasięgów pominięto informacje pochodzące od ludności napływowej (przesiedleńcy z Kresów Wschodnich i osadnicy z różnych stron Polski), skupiając się na terenach autochtonicznych; uwzględniono natomiast dane z literatury XIX-wiecznej, gdyż w wielu miejscach uzupełniają one obraz na mapie.
Kobiety i mężczyźni w roli swata / Women and men as matchmakers (mapa 5)
[na podstawie badań PAE z lat 1970-1982 oraz 2003 r. i innych źródeł]
mapa ukazuje kobiety i mężczyźni w roli swata ; zawarto na niej następujące informacje: Zasięg pełnienia roli swata przez: 1 – mężczyznę, najczęściej krewnego lub znajomego, 2 – kobietę, najczęściej krewną lub znajomą, 3 – granica zasięgu pełnienia roli swata przez mężczyznę, 4 – granica zasięgu pełnienia roli swata przez kobietę.
Uwaga:
- mapa dotyczy stanu zjawiska od połowy XIX wieku do lat 70. XX wieku,
- przy wyznaczaniu zasięgów pominięto informacje pochodzące od ludności napływowej (przesiedleńcy z Kresów Wschodnich i osadnicy z różnych stron Polski), skupiając się na terenach autochtonicznych; uwzględniono natomiast dane z literatury XIX-wiecznej, gdyż w wielu miejscach uzupełniają one obraz na mapie.
Uwaga:
- mapę opracowano na podstawie badań terenowych przeprowadzonych w latach 70. XX wieku przez Pracownię Polskiego Atlasu Etnograficznego,
- mapa dotyczy stanu zjawiska w latach 60.-70. XX wieku,
- punkty z pionową kreską (szeryfem) oznaczają informacje pochodzące od ludności napływowej (przesiedleńcy z Kresów Wschodnich i osadnicy z różnych stron Polski),
- znak z kropką w środku oznacza, że zjawisko występowało w przeszłości,
- mapa została uzupełniona o punkty dodatkowe (spoza stałej sieci badawczej PAE): punkty oznaczone kolorem szarym zostały wytyczone na podstawie literatury XIX-wiecznej (głównie prace O. Kolberga), punkty podkreślone na niebiesko zostały wytyczone na podstawie literatury XX-wiecznej (Olesiejuk, 1971).
- w punkcie badawczym w polu 33.24.VIII (Olszewnica, ok. Radzynia Podlaskiego) zaznaczono informację z roku 1934 pochodzącą z miejscowej kroniki (brak informacji na temat zaniku zjawiska).
Kojarzenie małżeństw z udziałem swata / Arranging marriages in the presence of a matchmaker (mapa 1)
[na podstawie badań PAE z lat 1970-1982 oraz 2003 r. i innych źródeł]
mapa ukazuje zwyczaj kojarzenia małżeństw z udziałem swata ; zawarto na niej następujące informacje: 15. Czy współcześnie zdana się, że za zgodą rodziców kawalera osoba trzecia „ idzie w swaty"? celem przedwstępnego omówienia sprawy zawarcia małżeństwa /.../ Kiedy we wsi ten zwyczaj zaniki?Jak było dawniej? Jak nazywają ten zwyczaj i tę czynność? 16. Zbadać czy we wsi żyją jeszcze osoby (mężczyzna ?, kobieta?-wiek? zajmujące się swataniem? Jak ich nazywają? [...] Małżeństwo kojarzy się przy udziale osoby trzeciej: 1 – zjawisko istnieje, 2 – brak tradycji, 3 – brak odpowiedzi.
Uwaga:
- mapę opracowano na podstawie badań terenowych przeprowadzonych w latach 70. XX wieku przez Pracownię Polskiego Atlasu Etnograficznego,
- mapa dotyczy stanu zjawiska w latach 60.-70. XX wieku,
- punkty z pionową kreską (szeryfem) oznaczają informacje pochodzące od ludności napływowej (przesiedleńcy z Kresów Wschodnich i osadnicy z różnych stron Polski),
- znak z kropką w środku oznacza, że zjawisko występowało w przeszłości,
- mapa została uzupełniona o punkty dodatkowe (spoza stałej sieci badawczej PAE): punkty oznaczone kolorem szarym zostały wytyczone na podstawie literatury XIX-wiecznej (głównie prace O. Kolberga), punkty podkreślone na niebiesko zostały wytyczone na podstawie literatury XX-wiecznej (Olesiejuk, 1971).
- w punkcie badawczym w polu 33.24.VIII (Olszewnica, ok. Radzynia Podlaskiego) zaznaczono informację z roku 1934 pochodzącą z miejscowej kroniki (brak informacji na temat zaniku zjawiska).
Uwaga:
- mapę opracowano na podstawie badań terenowych przeprowadzonych w latach 70. XX wieku przez Pracownię Polskiego Atlasu Etnograficznego,
- mapa dotyczy stanu zjawiska w XX wieku (od czasów przedwojennych do lat 70. XX wieku),
- punkty z pionową kreską oznaczają informacje pochodzące od ludności napływowej (przesiedleńcy z Kresów Wschodnich i osadnicy z różnych stron Polski).
Kojarzenie małżeństw z udziałem swata w ujęciu chronologicznym / Arranging marriages in the presence of a matchmaker, viewed chronologically (mapa 2)
[na podstawie badań PAE z lat 1970-1982 oraz 2003 r.]
mapa ukazuje zwyczaj kojarzenia małżeństw z udziałem swata w ujęciu chronologicznym ; zawarto na niej następujące informacje: 15. Czy współcześnie zdarza się, że za zgodą rodziców kawalera osoba trzecia „idzie w swaty" ? celem przedwstępnego omówienia sprawy zawarcia małżeństwa/.../Kiedy we wsi ten zwyczaj zaniki? Jak było dawniej? Jak nazywają ten zwyczaj i tę czynność? Zbadać czy we wsi żyją jeszcze osoby (mężczyzna?, kobieta?-wiek? zajmujące się swataniem? Jak ich nazywają? [...] Kojarzenie małżeństw z udziałem swata: 1 – zanikło w okresie międzywojennym, 2 – zanikło w okresie powojennym (pierwsze lata po drugiej wojnie światowej), 3 – zanikło w latach 60.-70. XX wieku, 4 – sporadycznie praktykowano w latach 70. XX wieku, 5 – brak tradycji, 6 – brak odpowiedzi lub odpowiedź mało precyzyjna.
Uwaga:
- mapę opracowano na podstawie badań terenowych przeprowadzonych w latach 70. XX wieku przez Pracownię Polskiego Atlasu Etnograficznego,
- mapa dotyczy stanu zjawiska w XX wieku (od czasów przedwojennych do lat 70. XX wieku),
- punkty z pionową kreską oznaczają informacje pochodzące od ludności napływowej (przesiedleńcy z Kresów Wschodnich i osadnicy z różnych stron Polski).
Uwaga:
- mapa dotyczy stanu zjawiska od połowy XIX wieku do lat 70. XX wieku,
- przy wyznaczaniu zasięgów pominięto informacje pochodzące od ludności napływowej (przesiedleńcy z Kresów Wschodnich i osadnicy z różnych stron Polski), skupiając się na terenach autochtonicznych; uwzględniono natomiast dane z literatury XIX-wiecznej (zaznaczone kolorem szarym), gdyż w wielu miejscach uzupełniają one obraz na mapie.
Najczęstsze nazwy osób kojarzących pary / Most frequent names for individuals matching up couples (mapa 11)
[na podstawie badań PAE z lat 1970-1982 oraz 2003 r. i innych źródeł]
mapa ukazuje najczęstsze nazwy osób kojarzących pary ; zawarto na niej następujące informacje: Zasięg występowania nazwy: 1 – swat, swatka, swatowa, swach, swacha, 2 – raj, rajek, rajca, rajko, 3 – faktor, faktur, 4 – granica występowania nazwy swat, swatka, swatowa, swach, swacha, 5 – granica występowania nazwy raj, rajek, rajca, rajko, 6 – granica występowania nazwy faktor, faktur.
Uwaga:
- mapa dotyczy stanu zjawiska od połowy XIX wieku do lat 70. XX wieku,
- przy wyznaczaniu zasięgów pominięto informacje pochodzące od ludności napływowej (przesiedleńcy z Kresów Wschodnich i osadnicy z różnych stron Polski), skupiając się na terenach autochtonicznych; uwzględniono natomiast dane z literatury XIX-wiecznej (zaznaczone kolorem szarym), gdyż w wielu miejscach uzupełniają one obraz na mapie.
Uwaga:
- mapa dotyczy stanu zjawiska w czasie prowadzenia badań terenowych (lata 70. XX wieku),
- punkty z pionową kreską oznaczają informacje pochodzące od ludności napływowej (przesiedleńcy z Kresów Wschodnich i osadnicy z różnych stron Polski).
Nazwy czynności kojarzenia małżeństw przy pomocy osoby trzeciej, I / Steps of matchmaking with the help of a third party, I (mapa 2)
[na podstawie badań PAE z lat 1970-1982 oraz 2003 r.]
mapa ukazuje nazwy czynności kojarzenia małżeństw przy pomocy osoby trzeciej ; zawarto na niej następujące informacje: 15. Czy współcześnie zdarza się, że za zgodą rodziców kawalera osoba trzecia "idzie w swaty"? celem przedwstępnego omówienia sprawy zawarcia małżeństwa [...] Kiedy we wsi ten zwyczaj zanikł? jak było dawniej? Jak nazywają ten zwyczaj i tę czynność? 1 – „swaty”, „swatanie”, 2 – „swachy”, 3 – „rajenie”, „narajenie”, 4 – „chodzenie w rajki”, 5 – „rajby”, „rajbowanie”, „rojdy” (13.20.XIII), 6 – „faktorowanie”, „fakturowanie”, 7 – inne odpowiedzi (zob. mapa 3), 8 – brak tradycji, 9 – brak odpowiedzi.
Uwaga:
- mapa dotyczy stanu zjawiska w czasie prowadzenia badań terenowych (lata 70. XX wieku),
- punkty z pionową kreską oznaczają informacje pochodzące od ludności napływowej (przesiedleńcy z Kresów Wschodnich i osadnicy z różnych stron Polski).
Nazwy czynności kojarzenia małżeństw przy pomocy osoby trzeciej, II / Steps of matchmaking with the help of a third party, II (mapa 3)
[na podstawie badań PAE z lat 1970-1982 oraz 2003 r.]
mapa ukazuje nazwy czynności kojarzenia małżeństw przy pomocy osoby trzeciej ; zawarto na niej następujące informacje: 15. Czy współcześnie zdarza się, że za zgodą rodziców kawalera osoba trzecia "idzie w swaty"? celem przedwstępnego omówienia sprawy zawarcia małżeństwa [...] Kiedy we wsi ten zwyczaj zanikł? jak było dawniej? Jak nazywają ten zwyczaj i tę czynność? 1 – „zmówiny”, 2 – „umówiny”, 3 – „namówiny”, „nomówiny”, „namowy”, 4 – „drużby”, 5 – „starosty” (14.30.II), „chodzenie w starosty”, 6 – „dziewosłęby” i pod. 7 – „chodzenie w komplementa”, „kumplementa”, 8 – „zaloty”, „zalyty” i pod., 9 – nazwy rzadsze, występujące sporadycznie [(1 – „iść w konkury”, 2 – „osłębiny”, 3 – „prześliny”, 4 – „zrękowiny”, „rękowiny”, „zaręczyny”, 5 – „orędziny”, 6 – „przesywiny”, 7 – „zwiady”, 8 – „dowiedziny”, 9 – „wysyłanie posła”, „pójść w posły” (34.31.V), 10 – „smymby”, 11 – „iść na pewne”, 12 – „przedręcznik”, 13 – „wreje”, 14 – „pośredniczenie”, 15 – „nasprosyny”)], 10 – inne odpowiedzi (zob. mapę 2), 11 – brak tradycji, 12 – brak odpowiedzi.
Uwaga:
- mapa dotyczy stanu zjawiska w czasie prowadzenia badań terenowych (lata 70. XX wieku),
- punkty z pionową kreską oznaczają informacje pochodzące od ludności napływowej (przesiedleńcy z Kresów Wschodnich i osadnicy z różnych stron Polski).
Uwaga:
- mapę opracowano na podstawie mapy ADV NF 5 Brauchtum bei der Heirat. Name des Werbers, sporządzonej w 1955/56 przez Luthara Martina. Badania nad tym tematem prowadzono w 1932 roku,
- mapa została uzupełniona również o punkty dodatkowe pochodzące z literatury XX-wiecznej (zob. AJK, 1966: 185).
Nazwy gwarowe osób kojarzących pary (wg ADV i AJK), VII / Dialect vocabulary describing individuals involved in matching up couples (acc.to ADV and AJK), VII (mapa 14)
[na podstawie badań ADV z lat 30. XX wieku oraz innych źródeł]
mapa ukazuje nazwy gwarowe osób kojarzących pary ; zawarto na niej następujące informacje: Osobę kojarzącą za sobą pary nazywano: 1 – Brautwerber,Brutwerber, 2 – Fürsprech,Fürsprecher, 3 – Kuppler, 4 – Makler, Mäkler, 5 – Heiratsmakler,Heiratsmäkler, 6 – Mittelsmann, 7 – Vermittler, Mittler, 8 – Werber, 9 – Werbsmann,Wa(r)wsma(nn),Werbesmann [według AJK odnotowano nazwy: wasman (15.15.XII, 15.16.VIII, 16.15.XIV), wapsman (16.15.X), wafsman (15.15.VI, 16.15.XII), wacman (15.15.XII, 15.16.IX], 10 – Zujager, Zuschancer i inne, 11 – Bereschnik, Beresnik, 12 – Zuek, Clek, Tschowiek i inne, 13 – określenia dla innych form, 14 - inne odpowiedzi (zob. mapy 7-10, 12, 13), 15 – brak tradycji, 16 – brak odpowiedzi.
Uwaga:
- mapę opracowano na podstawie mapy ADV NF 5 Brauchtum bei der Heirat. Name des Werbers, sporządzonej w 1955/56 przez Luthara Martina. Badania nad tym tematem prowadzono w 1932 roku,
- mapa została uzupełniona również o punkty dodatkowe pochodzące z literatury XX-wiecznej (zob. AJK, 1966: 185).