Uwaga:
- mapę opracowano na podstawie badań terenowych prowadzonych w latach 70. XX wieku przez Pracownię Polskiego Atlasu Etnograficznego,
- mapa dotyczy stanu zjawiska w latach 70. XX wieku,
- punkty z pionową kreską oznaczają informacje pochodzące od ludności napływowej (przesiedleńcy z Kresów Wschodnich i osadnicy z różnych rejonów Polski),
-po wnikliwej weryfikacji sygnatur miejscowości w 2016 roku okazało się, że niektóre z nich powinny znajdować się w innych (z reguły pobliskich) polach:
„Babka” zrywa mężczyznom wchodzącym do izby po porodzie czapki z głów / Babka pulls off men’s hats and women’s headscarves (mapa 7)
[na podstawie badań PAE z lat 1969-1976]
mapa ukazuje zwyczaj zrywania przez babkę mężczyznom wchodzącym do izby po porodzie czapki z głów ; zawarto na niej następujące informacje: VI. Położna, „babka", „babiąca", akuszerka. Ich wybór, znaczenie oraz funkcja w ludowych zwyczajach i obrzędach urodzinowych. 21. Zbadać, czy znany jest lub był zwyczaj, że „babka " zrywała czapki z głów mężczyznom wchodzącym po połogu do chałupy; musieli się oni wykupić pieniędzmi. Forma zapłaty? Czy pieniądze te były częścią jej wynagrodzenia? czy też miały inne przeznaczenie? (np. poczęstunek dla gości). Ten bardzo stary zwyczaj wykupu czapek może mieć różne formy, należy więc badać wnikliwie i dokładnie zapisywać, by umożliwić wyjaśnienie sensu tego zwyczaju. Mężczyźni musieli wykupić się: A. Pieniędzmi: 1 – które babka bierze dla siebie (w punkcie 20.19.X babka zrywała także chustki kobietom), 2 – które babka przeznacza dla dziecka, 3 – za które robią poczęstunek. B. Alkoholem: 4 – wódką (rzadko winem, piwem), którą z reguły piją wspólnie (babka, ojciec dziecka, gość, rzadko położnica). C. 5 – zwyczaj zrywania czapki jest znany, lecz nie pamiętają formy wykupu, 6 – brak tradycji, 7 – brak odpowiedzi.
Uwaga:
- mapę opracowano na podstawie badań terenowych prowadzonych w latach 70. XX wieku przez Pracownię Polskiego Atlasu Etnograficznego,
- mapa dotyczy stanu zjawiska w latach 70. XX wieku,
- punkty z pionową kreską oznaczają informacje pochodzące od ludności napływowej (przesiedleńcy z Kresów Wschodnich i osadnicy z różnych rejonów Polski),
-po wnikliwej weryfikacji sygnatur miejscowości w 2016 roku okazało się, że niektóre z nich powinny znajdować się w innych (z reguły pobliskich) polach:
Uwagi:
-na mapie zamieszczono parę znaków na Kresach Wschodnich pochodzących z zapisów O. Kolberga,
- punkty z pionową kreską oznaczają informacje pochodzące od ludności napływowej (przesiedleńcy z Kresów Wschodnich i osadnicy z różnych stron Polski).
Zbieranie pieniędzy dla panny młodej podczas oczepin / Collection of money for the bride during the ceremonial putting on of the bridal cap (mapa 17)
[na podstawie badań PAE z lat 1982-2003]
mapa ukazuje zwyczaj zbierania pieniędzy dla panny młodej podczas oczepin ; zawarto na niej następujące informacje: 181. Wianowanie. Zbadać, czy w obrzędzie weselnym istnieje zwyczaj składania młodej parze darów czyli „wianowanie"?: A. Czy wiąże się je lub wiązało z oczepinami? Tj. Następowało w czasie oczepin lub zaraz po nich ?[...] C. Kto kierował tym zwyczajem (starosta, starościna ? rajek, swaszka lub inna osoba) określić ją. D. Jak przebiega ten zwyczaj? E. Kto i jakie dary składa „na czepiec": pieniądze, płótno, naczynia, inne przedmioty? F. Czy w tym czasie śpiewają pieśń o chmielu? Zapisać tekst. 182. Taniec młodej i jego związek z wianowaniem. Należy zbadać, czy istnieje związek lub czy istniał zwyczaj wg którego młoda winna tańczyć z weselnikami?: A. Wpierw z młodymi mężczyznami, na pożegnanie ze stanem panieńskim? B. Z żonatymi mężczyznami - na wejście do społeczności mężatek? C. Inne obowiązujące formy tańca na przykład ze swachą? D. Z kim takim taniec młoda rozpoczynała ? Z kim kończyła ? E. Jak taniec ten nazywają ? Zapisać w cudzysłowie! F. Czy partnerzy tańca młodej rzucali pieniądze na talerz jako zapłatę, czy też rzucają je muzykantom do basa?[...]. Zwyczaj zbierania: 1 – pieniędzy do wcześniej przygotowanych do tego celu naczyń, powiązane z opłatą za taniec z młodą, 2 – do bucika panny młodej, licytacja bucika, 3 – przekazywanie darów (brak określonego tradycją przebiegu), 4 – darów do wcześniej przygotowanych do tego celu naczyń, 5 – informacje pochodzą z literatury XIX-wiecznej oraz monografii F. Olesiejuka, 6– zwyczaj praktykowany był w przeszłości, 7 – informacje uzyskane z wypowiedzi osób przesiedlonych i osadników, 8 – brak informacji, 9 – brak tradycji.
Uwagi:
-na mapie zamieszczono parę znaków na Kresach Wschodnich pochodzących z zapisów O. Kolberga,
- punkty z pionową kreską oznaczają informacje pochodzące od ludności napływowej (przesiedleńcy z Kresów Wschodnich i osadnicy z różnych stron Polski).
Przygotowywanie rózgi weselnej / Preparation of the wedding birch (mapa 8)
[na podstawie badań PAE z lat 1982-2003]
mapa ukazuje zwyczaj przygotowywania rózgi weselnej ; zawarto na niej następujące informacje: 56. Kto uczestniczy w takim wieczorze? (miody? starosta, rajek? ojciec, matka?). Jak taki wieczór odbywa się? Czy wymienione osoby pełnią jakieś funkcje obrzędowe? C. Stroją rózgę weselną? Komu ją oddają. (Zapisać pieśni). 1 – zwyczaj istnieje, 2 – informacje pochodzą z literatury XIX-wiecznej oraz monografii F. Olesiejuka, 3 – zwyczaj praktykowany był w przeszłości, 4 – informacje uzyskane z wypowiedzi osób przesiedlonych i osadników, 5 – brak tradycji, 6 – brak informacji.
Uwaga:
- pierworys mapy na podstawie materiałów PAE i literatury wykonała A. Mączyńska (PAE, mapy: 555: Wieczór kawalerski, 556: Zwyczaj robienia wianka i rózgi w domu panny młodej),
- dane z materiałów PAE zweryfikowała A. Drożdż,
- punkty z pionową kreską oznaczają informacje pochodzące od ludności napływowej (przesiedleńcy z Kresów Wschodnich i osadnicy z różnych stron Polski).
Pomoc w przygotowywaniu kołacza – korowaja / Help with prepartaion of the "korowaj" cake (mapa 6)
[na podstawie badań PAE z lat 1982-2003]
mapa ukazuje zwyczaj pomagania w przygotowywaniu kołacza – korowaja ; zawarto na niej następujące informacje: 56. Kto uczestniczy w takim wieczorze? (młody? Starosta, rajek? ojciec, matka?). Jak taki wieczór odbywa się? Czy wymienione osoby pełnią jakieś funkcje obrzędowe? D. Przygotowują, pieką i zdobią „korowaj" - „kołacz". 57. Opisać szczegółowo przygotowanie ciasta na „kołacz" - „korowaj". Zwrócić uwagę na: mąkę, wodę, mieszanie ciasta („misienie"), dodatki do ciasta, kształtowanie: formy i rozmiar tego pieczywa, zdobiny z ciasta i kształt naszkicować i opisać! Jeśli możliwe wyjaśnić czy mają symboliczne znaczenie. 58. Sprawdzić, czy na wesele pieką jeden, czy więcej kołaczy? Zbadać wnikliwie jaką funkcje obrzędową, rytualna, magiczną przypisywano (lub przypisują dziś kołaczowi - korowajowi?) Czy kształt pieczywa i jego zdobiny mają charakter symboliczny? lub czy uczestnicy przypisują mu symboliczne znaczenie? 59a. Zapisać przysłowia o korowaju - kołaczu [...]. 132. Kołacz obrzędowy - zbadać czy jeszcze pieką (czy piekli dawniej? Kiedy?) Kołacz - korowaj, pieczywo obrzędowe spożywane w głównym akcie zawarcia małżeństwa. Uwzględnić następujące momenty [...]. E. Kto piekł kołacz, główna postać i pomocnicy? (Matka? Starościna? Swacha? Drużki? Inne osoby? Wymienić). Jak i czym zdobiono kołacz - korowaj - nazwy ornamentów z ciasta. Czy zdobiono go wieńcem ? Z czego był wieniec ? Wymienić rośliny? [...] Współdziałanie społeczne, I. W obrzędzie weselnym: Która z form współdziałania występuje we wsi? Kwesta na rzecz młodej, przynoszenie gotowych potraw na ucztę weselną, przyjmowanie na nocleg gości weselnych; Kolejne podejmowanie gości weselnych jedzeniem, inne - jakie ? 1 – zwyczaj istnieje, 2 – informacje pochodzą z literatury XIX-wiecznej oraz monografii F. Olesiejuka, 3 – zwyczaj praktykowany był w przeszłości, 4 – informacje uzyskane z wypowiedzi osób przesiedlonych i osadników, 5 – brak tradycji.
Uwaga:
-pierworys mapy na podstawie materiałów PAE i literatury wykonała A. Mączyńska (PAE, mapy: 555: Wieczór kawalerski. 557: Zwyczaj wypiekania pieczywa w domu panny młodej),
-dane z materiałów PAE zweryfikowała A. Drożdż,
- punkty z pionową kreską oznaczają informacje pochodzące od ludności napływowej (przesiedleńcy z Kresów Wschodnich i osadnicy z różnych stron Polski).
Przynoszenie produktów lub gotowych potraw na ucztę weselną / Bringing farm products or cooked food to the the wedding reception (mapa 3)
[na podstawie badań PAE z lat 1970-2003]
mapa ukazuje zwyczaj przynoszenia produktów lub gotowych potraw na ucztę weselną ; zawarto na niej następujące informacje: 51. Zbadać dokładnie czy dawniej lub obecnie chodzi się „po kweście przedślubnej" i zbiera dary na koszty wesela ? Czy zwyczaj ten znany jest od dawna ? Czy zjawił się za pamięci ludzi. Kiedy? (Przed I wojną, przed ll wojną, po II wojnie). Jeżeli istniał, lecz zanikł- określić - kiedy? Zbadać i zapisać czy kwestę urządzano gdy rodzina była niezamożna ? A wesele trwało kilka dni lub gdy spraszano całą wieś. Określić zmiany w tym zwyczaju. 52. Czy kwesta taka wiązała się z zaproszeniami, czy też odbywała się odrębnie? Jak ją dawniej nazywano, jak obecnie nazywają? 53. Kto chodził po takiej kweście: a) zapraszający, b) młodzi, c) drużbowie, d) drużki, b) młodzi, e) młodzi z drużbami lub inne osoby? Wymienić je. 54. Określić jakie dary dawano względnie - dają: a) zboże, b) mąkę, c) kaszę, d) groch, e) fasolę, f) nabiał, g) mięso (wieprzowe, wołowe, owcze), wędlinę, drób, h) chleb, pieczywo-jakie? i) wódkę lub inne napoje? (miód), j) pieniądze lub inne dobra (jakie?), k) inne dary-jakie? 1 – przynoszenie potraw przed weselem, 2 – przynoszenie produktów przed weselem, 3 – informacje pochodzą z literatury XIX-wiecznej oraz monografii F. Olesiejuka, 4 – zwyczaj praktykowany był w przeszłości, 5 – informacje uzyskane z wypowiedzi osób przesiedlonych i osadników, 6 – brak informacji, 7 – brak tradycji.
Uwaga:
- punkty z pionową kreską oznaczają informacje pochodzące od ludności napływowej (przesiedleńcy z Kresów Wschodnich i osadnicy z różnych stron Polski).
Organizowanie kwesty dla panny młodej przed weselem / Organising a collection of money for the bride before the wedding (mapa 2)
[na podstawie badań PAE z lat 1970-2003]
mapa ukazuje zwyczaj organizowania kwesty dla panny młodej przed weselem ; zawarto na niej następujące informacje: 51. Zbadać dokładnie czy dawniej lub obecnie chodzi się „po kweście przedślubnej" i zbiera dary na koszty wesela ? Czy zwyczaj ten znany jest od dawna ? Czy zjawił się za pamięci ludzi. Kiedy? (Przed I wojną, przed ll wojną, po II wojnie). Jeżeli istniał, lecz zanikł- określić - kiedy? Zbadać i zapisać czy kwestę urządzano gdy rodzina była niezamożna ? A wesele trwało kilka dni lub gdy spraszano całą wieś. Określić zmiany w tym zwyczaju. 52. Czy kwesta taka wiązała się z zaproszeniami, czy też odbywała się odrębnie? Jak ją dawniej nazywano, jak obecnie nazywają? 53. Kto chodził po takiej kweście: a) zapraszający, b) młodzi, c) drużbowie, d) drużki, b) młodzi, e) młodzi z drużbami lub inne osoby? Wymienić je. 54. Określić jakie dary dawano względnie - dają: a) zboże, b) mąkę, c) kaszę, d) groch, e) fasolę, f) nabiał, g) mięso (wieprzowe, wołowe, owcze), wędlinę, drób, h) chleb, pieczywo-jakie? i) wódkę lub inne napoje? (miód), j) pieniądze lub inne dobra (jakie?), k) inne dary-jakie? A. Zwyczaj kwestowania przed weselem: 1 – informacje pochodzą z literatury XIX-wiecznej oraz monografii F. Olesiejuka, 2 – zwyczaj praktykowany był w przeszłości za pamięci informatorów. B. Zwyczaj wspomagania ubogich narzeczonych: 3 – informacje pochodzą z literatury XIX-wiecznej oraz monografii F. Olesiejuka, 4 – zwyczaj praktykowany był w przeszłości za pamięci informatorów, 5 – informacje uzyskane z wypowiedzi osób przesiedlonych i osadników, 6 – brak informacji, 7 – brak tradycji.
Uwaga:
- punkty z pionową kreską oznaczają informacje pochodzące od ludności napływowej (przesiedleńcy z Kresów Wschodnich i osadnicy z różnych stron Polski).
Obdarowywanie panny młodej zapraszającej na wesele / Offering gifts to the bride while she distributed invitations around the viillage (mapa 1)
[na podstawie badań PAE z lat 1970-2003]
kultura społeczna ; obrzędy ; obrzędy rodzinne ; obrzędy weselne ; zapraszanie gości ; elementy obrzędu ; role obrzędowe ; panna młoda ; akcesoria rytualne ; dar ; dary weselne ; dar dla panny młodej
mapa ukazuje obdarowywanie panny młodej zapraszającej na wesele ; zawarto na niej następujące informacje: 51. Zbadać dokładnie czy dawniej lub obecnie chodzi się „po kweście przedślubnej" i zbiera dary na koszty wesela ? Czy zwyczaj ten znany jest od dawna ? Czy zjawił się za pamięci ludzi. Kiedy? (Przed I wojną, przed ll wojną, po II wojnie). Jeżeli istniał, lecz zanikł- określić - kiedy? Zbadać i zapisać czy kwestę urządzano gdy rodzina była niezamożna ? A wesele trwało kilka dni lub gdy spraszano całą wieś. Określić zmiany w tym zwyczaju. 52. Czy kwesta taka wiązała się z zaproszeniami, czy też odbywała się odrębnie? Jak ją dawniej nazywano, jak obecnie nazywają? 53. Kto chodził po takiej kweście: a) zapraszający, b) młodzi, c) drużbowie, d) drużki, b) młodzi, e) młodzi z drużbami lub inne osoby? Wymienić je. 54. Określić jakie dary dawano względnie - dają: a) zboże, b) mąkę, c) kaszę, d) groch, e) fasolę, f) nabiał, g) mięso (wieprzowe, wołowe, owcze), wędlinę, drób, h) chleb, pieczywo-jakie? i) wódkę lub inne napoje? (miód), j) pieniądze lub inne dobra (jakie?), k) inne dary-jakie? 1 – zwyczaj istnieje, 2 – informacje pochodzą z literatury XIX-wiecznej oraz monografii F. Olesiejuka, 3 - zwyczaj praktykowany był w przeszłości, 4 – informacje uzyskane z wypowiedzi osób przesiedlonych i osadników, 5 – brak tradycji, 6 – brak informacji.
Uwaga:
- punkty z pionową kreską oznaczają informacje pochodzące od ludności napływowej (przesiedleńcy z Kresów Wschodnich i osadnicy z różnych stron Polski).
[na podstawie badań PAE z lat 1970-1982 oraz 2003 r. i innych źródeł]
Uwaga:
- mapę opracowano na podstawie mapy ADV NF Brauchtum bei der Heirat. Name des Werberlohnes, sporządzonej w 1955/56 przez Luthara Martina (badania nad tym tematem prowadzono w 1932 roku),
- mapę opracowano też na podstawie badań terenowych przeprowadzonych m.in. w latach 70. XX wieku przez Pracownię Polskiego Atlasu Etnograficznego.
- niektóre dane zostały zaczerpnięte z mapy wykonanej przez B. Czuchnowską i A. Mączyńską – mapa 538 pt. Osoby zajmujące się kojarzeniem małżeństw (od połowy XIX wieku do poł. XX wieku), zdeponowanej w archiwum PAE,
- mapa dotyczy stanu zjawiska od lat 30. XX wieku do lat 70. XX wieku,
- na mapie zaznaczono jedynie informacje pozytywne. Uwzględnienie wszystkich punktów badawczych PAE, w których stwierdzono brak tradycji czy brak odpowiedzi na zadane pytania spowodowałoby, że mapa byłaby znacznie mniej czytelna (z racji dużej ilości danych występujących na ziemiach zachodnich i północnych).
Formy wynagrodzeń dla swata / Forms of matchmaker's wages (according to ADV and PEA) (mapa 6)
[na podstawie badań PAE z lat 1970-1982 oraz 2003 r. i innych źródeł]
mapa ukazuje formy wynagrodzeń dla swata ; zawarto na niej następujące informacje: 15. Czy współcześnie zdarza się, że za zgodą rodziców kawalera osoba trzecia ,,idzie w swaty"? celem przedwstępnego omówienia sprawy zawarcia małżeństwa /.../ Kiedy we wsi ten zwyczaj zaniki? Jak było dawniej? Jak nazywają ten zwyczaj i tę czynność? 16. Zbadać czy we wsi żyją jeszcze osoby (mężczyzna?, kobieta?-wiek? zajmujące się swataniem?Jak ich nazywają? [...] 234. Które z wymienionych postaci występują w badanej wsi: a) „swat",„swacha",„raj", „rajek", „poseł", „marszałek", inne? b) czy są to różne nazwy tej samej postaci biorącej udział w „oględach"? „swatach"? „zmówinach"? 238. Opisać funkcje starosty: a) w swatach, zmówinach, oględach [...] Swat trudnił się swataniem zawodowo, za co otrzymywał, lub mawiano, że otrzymuje, wynagrodzenie w formie: 1 – futra, 2 – butów, z reguły długich, 3 – czerwonych pończoch, 4 – koszuli, 5 – chusteczki, 6 – kapelusza, 7 – pieniędzy, 8 – pieniędzy lub naturaliów (wg PAE), 9 – można jedynie przypuszczać, iż mężczyzna zajmujący się swataniem zawodowo otrzymywał za swe usługi wynagrodzenie (wg PAE), 10 – inne odpowiedzi (zob. komentarz ADV, 1959: 139-140).
Uwaga:
- mapę opracowano na podstawie mapy ADV NF Brauchtum bei der Heirat. Name des Werberlohnes, sporządzonej w 1955/56 przez Luthara Martina (badania nad tym tematem prowadzono w 1932 roku),
- mapę opracowano też na podstawie badań terenowych przeprowadzonych m.in. w latach 70. XX wieku przez Pracownię Polskiego Atlasu Etnograficznego.
- niektóre dane zostały zaczerpnięte z mapy wykonanej przez B. Czuchnowską i A. Mączyńską – mapa 538 pt. Osoby zajmujące się kojarzeniem małżeństw (od połowy XIX wieku do poł. XX wieku), zdeponowanej w archiwum PAE,
- mapa dotyczy stanu zjawiska od lat 30. XX wieku do lat 70. XX wieku,
- na mapie zaznaczono jedynie informacje pozytywne. Uwzględnienie wszystkich punktów badawczych PAE, w których stwierdzono brak tradycji czy brak odpowiedzi na zadane pytania spowodowałoby, że mapa byłaby znacznie mniej czytelna (z racji dużej ilości danych występujących na ziemiach zachodnich i północnych).