<em>Radła rylcowe / Relics of graver hoe-ploughs</em> (141, karta LXIII)<br /><br />[na podstawie badań PAE z lat 1953-1954 i innych źródeł]
kultura materialna ; rolnictwo ; narzędzia maszyny i urządzenia ; narzędzia do sprzężajnej uprawy ziemi ; narzędzia płużne ; radło ; radło rylcowe ; radło krzywogrządzielowe ; radło wewnątrzrylcowe ; radło zewnątrzrylcowe ; Wielkopolska ; Śląsk ; Podlasie
mapa ukazuje radła rylcowe ; zawarto na niej następujące informacje: <strong>A. Radła krzywogrządzielowe.</strong> 1a - grządziel i rylec z jednego kawałka drzewa; 1b - forma przejściowa. <strong>B. radła wewnątrzrylcowe</strong> z rylcem tkwiącym w grządzieli z rękojeściami umocowanymi na poziomie grządzieli, dwurękojeściowe (typowe dla Wielkopolski i Śląska). 2 - o radlicy symetrycznej, trójkątnej, z rylcem przechodzącym przez grządziel, 3 - o radlicy w kształcie łopatki, z rylcem obrotowym. <span style="text-decoration:underline;">Z rękojeściami ponad poziom grządzieli o pokroju soszkowatym (typowe dla Podlasia)</span>. 4 - bezkoleśne, 5 - z jednym kołem. <span style="text-decoration:underline;">Dwurękojeściowe, z rękojeściami odgiętymi ku górze, umocowanymi do beleczkowej grządzieli</span>. 6 - bezkoleśne o prostej grządzieli, 7 - z jednym kołem. <span style="text-decoration:underline;">Jednorękojeściowe</span>. 8 - z rylcem osadzonym w grządzieli, tworzącym rodzaj płozu. <strong>C. Radła zewnątrzrylcowe,</strong> z grządzielą przechodzącą przez słupicę, tworzącą rylec i rękojeść. <span style="text-decoration:underline;">Jednorękojeściowe</span>. 9 - bez odkładnic, 10 - z odkładniczkami. <span style="text-decoration:underline;">Dwurękojeściowe</span>. 11a -bezkolne i bez odkładnicy, 11b - z jednym kołem i rodzajem odkładnicy, 12 - bezkolne, z dwiema deseczkami do odkałania. <strong>D. Dwukolne rado jednorękojeściowe,</strong> z rylcem tkwiącym w rodzaju grządzieli spoczywającej na nasadzie osi. 13 - "karak", <strong>E. Inne oznaczenia.</strong> 14 - radła rylcowe bez bliższego określenia, 15 - nie stwierdzono istnienia radeł rylcowych w przeszłości ani w czasie badań, 16 - brak materiałów, 17 - nie uwzględniono stanu na Ziemiach Zachodnich, 18 - obszar występowania sochy (por. PAE, zeszyt I, mapa 3), 19 - obszar występowania płużyc (por. PAE, zeszyt III, mapa 148). <strong>F. Zasięgi odmian radeł rylcowych</strong> (według K. Moszyńskiego, <em>Kultura ludowa Słowian</em>, s. 151, mapa 4). 20 - z dwiema rękojeściami na poziomie grządzieli, 21 - wewnątrzrylcowe, podlaskie, 22 - radła wewnątrzrylcowe, 23 - radła wewnątrzrylcowe, formy mieszane
Garyga, Bolesław ; Osuchowska, Danuta
Instytut Historii Kultury Materialnej PAN
1968
Gajek, Józef. Kier. nauk.
umowa z twórcą (umowa licencyjna)
Polski Atlas Etnograficzny ; Polish Ethnographic Atlas
image/jpeg
pol
mapa ; atlas
syg. <PAE_MO_0158_01>
ogólnopolski
<em>Radła jedno- i dwurękojeściowe / One- and two-hand hoe-ploughs</em> (mapa 146, karta LXVI)<br /><br />[na podstawie badań PAE z lat 1953-1954 oraz danych z literatury]
kultura materialna ; rolnictwo ; narzędzia maszyny i urządzenia ; narzędzia do sprzężajnej uprawy ziemi ; narzędzia płużne ; radło ; radło płozowe ; radło czworoboczne ; radło rylcowe ; radło ramowate ; radło krzywogrządzielowe ; radło wewnątrzrylcowe ; radło zewnątrzrylcowe ; radło koleśne ; radło bezkoleśne ; Wielkopolska ; Śląsk ; Podlasie
mapa ukazuje występowanie radeł jedno- i dwurękojeściowych ; zawarto na niej następujące informacje:<strong> A. Radła jednorękojeściowe.</strong> <span style="text-decoration:underline;">Płozowe</span>. 1 - czworoboczne, zwane ramowatymi. <span style="text-decoration:underline;">Płozowo-rylcowe (formy przejściowe)</span>. 2 - trójkątne, z zakrzywioną grządzielą osadzoną w rylcu-płozie, 3 - trójkątne, z zakrzywioną grządzielą, w której tkwi rylec-płóz, 4 - rękojeściowo-rylcowe; rylec w formie i funkcji podobny do płozu (por. mapę 141, poz. 9b, 9c i 10). <span style="text-decoration:underline;">Rylcowe (zewnątrzrylcowe, rękojeściowo-rylcowe)</span>. 5a - bez odkładnic, 5b - z odkładnicami i drugą małą rękojeścią. <strong>B. Radła dwurękojeściowe.</strong> <span style="text-decoration:underline;">Płozowe, czworoboczne</span>. 6 - zwane ramowatymi, 7 - z zakrzywioną grządzielą (por. poz. 2 i 3), 8 - tzw. "śląskie". <span style="text-decoration:underline;">Płozowo-słupkowe</span>. 9a - bez desek do odkładania, 9b - z odkładnicami, 9c - z deseczkami odkładającymi za słupicą. <span style="text-decoration:underline;">Rylcowe, krzywogrządzielowe.</span> 10 - grządziel i rylec z jednego kawałka drewna (por. mapę 141, poz. 1, oraz mapę 146, poz. 2-4). <span style="text-decoration:underline;">Wewnątrzrylcowe</span>. 11a - typowe dla Wielkopolski i Śląska, 11b - z rylcem obrotowym (por. mapę 141, poz. 2 i 3), 12 - typowe dla Podlasia formy soszkowate (por. odmiany w mapie 141, poz. 4 i 5), 13 - z prostą grządzielą, przez którą przechodzi rylec i do której są umocowane rękojeści (por. mapę 141, poz. 6 i 7). <strong>C. Radła zewnątrzrylcowe.</strong> 14a - rękojeściowo-rylcowe bezkoleśne i bez odkładnicy, 14b - bezkoleśne z dwiema deseczkami do odkładania, 14c - koleśne z rodzajem rozgałęzień, 15 - dwukolne jednorękojeściowe z odkładnicami, "karak" (por. mapę 141, poz. 13; wg W. Łęga, <em>Ziemia malborska</em>).<strong> D. Inne oznaczenia.</strong> 16 - radła występowały, brak obiektów i danych do typologicznego określenia<br /><br /><strong>Uwagi:</strong><br />W legendzie mapy błędnie wydrukowano nazwisko autora - zamiast <Garyga> jest <Baryga>.
Garyga, Bolesław ; Osuchowska, Danuta
Polski atlas etnograficzny. T. III. Red. Józef Gajek. Warszawa 1968, syg. <PAE/AE/4> , <A.35/3>
Instytut Historii Kultury Materialnej PAN
1968
Gajek, Józef. Kier. nauk.
umowa z twórcą (umowa licencyjna)
Polski Atlas Etnograficzny ; Polish Ethnographic Atlas
image/jpeg
pol
mapa ; atlas
syg. <PAE_MO_0163_01>
ogólnopolski
<em>Radło „śląskie” / The „Silesian” hoe-plough</em> (mapa 147, karta LXVI)<br /><br />[na podstawie badań PAE z lat 1953-1954 i innych źródeł]
kultura materialna ; rolnictwo ; narzędzia maszyny i urządzenia ; narzędzia do sprzężajnej uprawy ziemi ; narzędzia płużne ; radło ; radło czworoboczne ; radło koleśne ; radło bezkoleśne ; Śląsk
mapa ukazuje występowanie radła„śląskiego”; zawarto na niej następujące informacje: <strong>A. Radła z dwiema rękojeściami</strong> przymocowanymi do grządzieli jak rys. 1 i 2, opartymi na krokiewce. <span style="text-decoration:underline;">Radła "śląskie" właściwe</span>. 1 - koleśne z rozgonami. <span style="text-decoration:underline;">Radła bez rozgonów</span>. 2 - koleśne, 3 - bezkoleśne. <strong>B. Występowanie cech wspólnych dla radeł śląskich.</strong> 4 - drewniane radła czworoboczne, 5 - radła koleśne, 6 - drewniane radła czworoboczne bezkoleśne. <strong>C. Funkcje radeł.</strong> 7 - wyorywanie bruzd na ziemniaki, 8 - rozorywanie rządków przy wykopkach ziemniaków, 9 - wyorywanie bruzd pod ziemniaki i rozorywanie rządków z ziemniakami
Garyga, Bolesław
Polski atlas etnograficzny. T. III. Red. Józef Gajek. Warszawa 1968, syg. <PAE/AE/4> , <A.35/3>
Instytut Historii Kultury Materialnej PAN
1968
Gajek, Józef. Kier. nauk.
umowa z twórcą (umowa licencyjna)
Polski Atlas Etnograficzny ; Polish Ethnographic Atlas
image/jpeg
pol
mapa ; atlas
syg. <PAE_MO_0164_01>
ogólnopolski
<em>Schematyczny podział dialektów polskich na tle granic i podziałów Polski najstarszej / Schemate distribution of Polish dialects on ground of boundaries of ancien Poland</em> (mapa 242, karta CXXII)<br /><br />[mapa pomocnicza]
podział administracyjny Polski ; polskie dialekty ; podział dialektów ; granice Polski ; Pomorze ; Wielkopolska ; Śląsk ; Małopolska ; Mazowsze
<p>mapa ukazuje schematyczny podział dialektów polskich na tle granic i podziałów Polski najstarszej ; zawarto na niej następujące informacje: <strong>A. Schematyczny podział dialektów polskich</strong> wg S. Urbańczyka, mapa 3. 1 – podział I stopnia, 2 – podział II stopnia, 3 – 1-28 - określenia grup gwarowych i obszarów historyczno-etnicznych.</p>
<p><span style="text-decoration:underline;">Pomorze:</span> 1. Kaszuby.</p>
<p><span style="text-decoration:underline;">Wielkopolska (grupa północna)</span>: 2. Kociewie, 3. Bory Tucholskie, 4. Krajna, 5. Warmia, Ostródzkie, Lubawskie, 6. Ziemia Chełmińsko-Dobrzyńska, 7. Kujawy.</p>
<p><span style="text-decoration:underline;">Wielkopolska (właściwa).</span> 8. Gwary: centralna (Poznań, Środa, Kalisz, Ostrów); północna (Pałuki, Żnin, Wągrowiec); zachodnia (Babimost, Zbąszyń); południowa (Leszno, Rawicz); wschodnia (Koło).</p>
<p><span style="text-decoration:underline;">Śląsk</span>. 9. Gwary śląskie: północna (Kluczbork, Opole, Racibórz); środkowa (Strzelce, Prudnik); południowa (Cieszyn).</p>
<p><span style="text-decoration:underline;">Małopolska</span>. 10. Łęczyckie (Łęczyca, Łódź, Piotrków, Łowicz), 11. Sieradzkie (Sieradz, Wieluń, Kępno), 12. Krakowskie (Kraków, Częstochowa, Katowice), 13. Małopolska środkowa (Kielce, Sandomierz, Włoszczowa, Miechów), 14. Pogranicze Mazowsza (Radom), 15. Pas Pogórza: a) część zachodnia (Chrzanów, Oświęcim, Grybów, Wadowice, Mszana Dolna, Nowy Sącz); b) część wschodnia (Tarnów, Dębica, Biecz, Jasło, Tuchów, Gorlice), 16. Podhale (Spisz, Orawa, Nowy Targ, Szczawnica), 17. Pogranicze wschodnie starsze (Lublin, Bełżyce, Puławy, Opole, Kraśnik, Bychawa, Janów, Rozwadów, Nisko), 18. Pogranicze wschodnie młodsze (Lesko, Przemyśl, Sanok, Brzozów, Łańcut, Leżajsk, Tomaszów Lubelski, Zamość, Krasnystaw, Chełm, Lubaczów, Parczew, Włodawa).</p>
<p><span style="text-decoration:underline;">Mazowsze</span>. 19. Mazowsze bliższe (Płock, Płońsk, Serock, Sochaczew, Mogielnica, Grójec, Wołomin, Mińsk Mazowiecki, Siedlce), 20. Mazowsze dalsze (Ciechanów, Mława, Przasnysz, Maków Mazowiecki, Wyszków, Węgrów), 21. Kurpie (Ostrołęka, Ostrów Mazowiecka, Łomża, Brok), 22. Mazury (Szczytno, Giżycko, Ełk), 23. Suwalskie (Suwałki, Augustów), 24. Podlasie (Białystok, Bielsk, Tykocin).</p>
<p><span style="text-decoration:underline;">Nowe dialekty mieszane</span>. 25. Grupa północna – dawne Prusy Wschodnie (Elbląg, Lidzbark, Kętrzyn), 26. Pomorze (Szczecin, Łeba, Kostrzyń), 27. Ziemia Lubuska (Zielona Góra, Lubsko, Świebodzin, Międzyrzecz), 28. Śląsk Dolny (Żagań, Jelenia Góra, Legnica, Wrocław, Wałbrzych, Kłodzko, Brzeg).</p>
<p><strong>B. Zasięgi niektórych zjawisk gwarowych.</strong> 4 – granice centralnego obszaru mazurzącego, 5 – granice wymowy beznosówkowej, 6 – północno-wschodnia granica udźwięczniania spółgłoski wygłosowej przed nagłosową głoską otwartą lub półotwartą. <strong>C. Przybliżone granice podziałów Polski najstarszej</strong> wg J. Natansona-Leskiego. <span style="text-decoration:underline;">Krainy naczelne (szczepowe)</span>. 7 – Polan (Polanie, Kujawianie), 8 – Małopolska (Wiślanie), 9 – Mazowiecka, 10 – Śląska (Opolanie, Ślężanie, Trzebowianie, Dziadoszanie, Gołężyce, Bobrzanie), 11 – Pomorska (Kaszubi, Wolinianie), 12 – północne i wschodnie granice krainy mazowieckiej, 13 – przybliżone rozgraniczenia obszarów naczelnych („szczepowych”), 14 – przybliżone rozgraniczenia obszarów plemiennych, 15 – rozgraniczenie obszarów o niepewnej przynależności plemiennej względnie szczepowej, 16 – niektóre osiedla pochodzące z doby plemiennej (podkreślone) oraz domniemane (niepodkreślone) </p>
Gajek, Józef
<span><span>Polski atlas etnograficzny. T. IV. Red. Józef Gajek. Warszawa 1971, syg. <PAE/AE/5> , <A.35/4></span></span>
Instytut Historii Kultury Materialnej PAN
1971
Oprac. graf. Grocholski, Jerzy ; Kuśmierek, Józef
umowa z twórcą (umowa licencyjna)
Polski Atlas Etnograficzny ; Polish Ethnographic Atlas
image/jpeg
pol
mapa ; atlas
syg. <PAE_MO_0259_01>
ogólnopolski
<p><em>Podział dialektów polskich na tle granic podziałów Polski najstarszej / Distribution of Polish dialects on a basis of territorial partitions of ancien Poland </em>(mapa 246, karta CXXVI)<br /><br />[mapa pomocnicza]</p>
granice Polski ; podział dialektów ; podział administracyjny Polski ; Pomorze ; Wielkopolska ; Śląsk ; Małopolska ; Mazowsze
<p>mapa ukazuje podział dialektów polskich na tle granic podziałów polski najstarszej ; zawarto na niej następujące informacje: <strong>I. Schematyczny podział dialektów polskich</strong> wg St. Urbańczyka, mapa 3</p>
<p>(1) podział I stopnia, (2) podział II stopnia, (3) 1-28 określenia grup gwarowych i obszarów historyczno-etnicznych.</p>
<p><strong>A. Pomorze.</strong> 1 – Kaszuby. <strong>B. Wielkopolska</strong> (grupa północna). 2 – Kociewie, 3 – Bory Tucholskie, 4 – Krajna, 5 – Warmia, Ostródzkie, Lubawskie, 6 – Ziemia Chełmińsko-Dobrzyńska, 7 – Kujawy. <strong>C. Wielkopolska</strong> (właściwa). 8 – Gwary: centralna (Poznań, Środa, Kalisz, Ostrów Wielkopolski); północna (Pałuki, Żnin, Wągrowiec); zachodnia (Babimost, Zbąszyń); wschodnia (Koło); południowa (Leszno, Rawicz). <strong>D. Śląsk</strong>. 9 – Gwary śląskie: północna (Kluczbork, Opole, Racibórz); środkowa (Strzelce Opolskie, Prudnik); południowa (Cieszyn). <strong>E. Małopolska.</strong> 10 – Sieradzkie (Sieradz, Wieluń, Kępno), 11 – Łęczyckie (Łęczyca, Łódź, Piotrków, Łowicz), 12 – Krakowskie (Kraków, Częstochowa, Katowice), 13 – Małopolska środkowa (Kielce, Sandomierz, Włoszczowa, Miechów), 14 – Pogranicze Mazowsza (Radom), 15 – Pas Pogórza: a) część zachodnia (Chrzanów, Oświęcim, Grybów, Wadowice, Mszana Dolna, Nowy Sącz,); b) część wschodnia (Tarnów, Dębica, Biecz, Jasło, Tuchów, Gorlice), 16 – Podhale (Spisz, Orawa, Nowy Targ, Szczawnica), 17 – Pogranicze wschodnie starsze (Lublin, Bełżyce, Puławy, Opole Lubelskie, Kraśnik, Bychowa, Janów, Rozwadów, Nisko), 18 – Pogranicze wschodnie młodsze (Lesko, Przemyśl, Sanok, Brzozów, Krosno, Łańcut, Leżajsk, Tomaszów Lubelski, Zamość, Krasnystaw, Chełm, Lubaczów, Parczew, Włodawa). <strong>F. Mazowsze.</strong> 19 – Mazowsze bliższe (Płock, Płońsk, Serock, Sochaczew, Mogilnica, Grójec, Wołomin, Mińsk Mazowiecki, Siedlce), 20 – Mazowsze dalsze (Ciechanów, Mława, Przasnysz, Maków Mazowiecki, Wyszków, Węgrów, 21 – Kurpie (Ostrołęka, Ostrów Mazowiecka, Łomża, Brok), 22 – Mazury (Szczytno, Giżycko, Ełk), 23 – Suwalskie (Suwałki, Augustów), 24 – Podlasie (Białystok, Bielsk, Tykocin). <strong>G. Nowe dialekty mieszane.</strong> 25 – Grupa północna, dawne Prusy Wschodnie (Elbląg, Lidzbark, Kętrzyn), 26 – Pomorze (Szczecin, Łeba, Kostrzyń), 27 – Ziemia lubuska (Zielona Góra, Lubsko, Świebodzin, Międzyrzecz), 28 – Śląsk Dolny (Żagań, Jelenia Góra, Legnica, Wrocław, Wałbrzych, Kłodzko, Brzeg). (4) Granice centralnego obszaru mazurzącego, (5) granice wymowy beznosówkowej, (6) północno-wschodnia granica udźwięczniania spółgłoski wygłosowej przed nagłosową głoską otwartą lub półotwartą. <strong>II Przybliżone granice podziałów Polski najstarszej</strong> wg J. Natansona-Leskiego. A. Krainy naczelne (szczepowe). (7) Polan (Polanie, Kujawianie), (8) Małopolska (Wiślanie), (9) Mazowiecka, (10) Śląska (Opolanie, Ślężanie, Trzebowianie, Dziadoszanie, Gołężyce, Bobrzanie), (11) Pomorska (Kaszubi, Wolinianie), (12) północne i wschodnie granice krainy mazowieckiej, (13) przybliżone rozgraniczenie obszarów naczelnych (szczepowych), (14) przybliżone rozgraniczenie obszarów plemiennych, (15) niepewne rozgraniczenie obszarów plemiennych. </p>
Gajek, Józef
<span><span>Polski atlas etnograficzny. T. IV. Red. Józef Gajek. Warszawa 1971, syg. <PAE/AE/5> , <A.35/4></span></span>
Instytut Historii Kultury Materialnej PAN
1971
Oprac. graf. Grocholski, Jerzy ; Kuśmierek, Józef
umowa z twórcą (umowa licencyjna)
Polski Atlas Etnograficzny ; Polish Ethnographic Atlas
image/jpeg
pol
mapa ; atlas
syg. <PAE_MO_0263_01>
ogólnopolski